ყოველდღიურ მეტყველებაში "ტრაგედია" და "ტრავმა" ხშირად სინონიმებად გამოიყენება: ნებისმიერ უსიამოვნო გამოცდილებას ტრაგედიას უწოდებენ და , თუ ადამიანი მასზე ფიქრში ბრუნდება, მას მაშინვე ტრავმად მოიხსენიებენ. მიუხედავად ამისა, ამ ცნებებს აქვთ თავიანთი მკაცრი მნიშვნელობა, რომელიც არ უნდა გავრცელდეს ყველა მოვლენაზე. ყველა სიკვდილი არ არის ტრაგედია არც საზოგადოებრივ და არც ინდივიდუალურ დონეზე. არც ყველა წარუმატებლობა ან შეცდომაა ტრაგიკული. ჰეგელის ფილოსოფიის ავტორიტეტზე დაყრდნობით, ადვილია იმ აზრის გამეორება, რომ ისტორიულ მოვლენები, რომლებსაც ერთხელ ტრაგედია ეწოდათ, მეორდებიან უკვე ფარსის სახით. ჭეშმარიტი ტრაგედია, ისევე როგორც ინდივიდუალური ცხოვრება, შეიძლება მოხდეს მხოლოდ ერთხელ და სამუდამოდ.

რა არის ტრაგიკული წმინდა ესთეტიკური გაგებით?

ტრაგიკული არის ჭეშმარიტი, მაგრამ შეუთავსებელი იდეების შეჯახება. კომედიაში იდეების შეჯახება აჩვენებს მათ სასაცილოობას და აბსურდულობას და ხაზს უსვამს რეალობის უპირატესობას, ხოლო ტრაგედიაში იდეა იმარჯვებს რეალობაზე. კომედიაში ჭეშმარიტება თავიდანვე ცნობილია მაყურებლისთვის. ტრაგედიაში კი ის ფინალში ვლინდება. კათარზისი არის არა მხოლოდ გაწმენდა, არამედ სუბიექტის ჭეშმარიტების ველში შესვლა, სადაც ის იღებს აღიარებას და ნამდვილ თავისუფლებას, ის ხდება ჭეშმარიტი სუბიექტი, რომელიც წყვეტს ბედისწერის სათამაშოდ ყოფნას და თავად ხდება ისტორიის ძალა.
"მეფე ოიდიპოსი" არის სუბიექტის ტრაგედია, რომელიც ებრძვის ბედისწერას. ანტიკურ სამყაროში ბედი არ ეწინააღმდეგებოდა თავისუფლებას - ადამიანს შეეძლო მოქცეულიყო როგორც სურდა, რადგან მაინც ბედისწერას აღასრულებდა. ოიდიპოსი კი უარყოფს ბედს და საკუთარ თავზე იღებს პასუხისმგებლობას. მაყურებელი, მიუხედავად იმისა, რომ იცის გმირის დამარცხების შესახებ, თანაუგრძნობს მას, რადგან ის წარმოადგენს პროგრესულ და ზნეობრივად აღმატებულ პოზიციას. ეს თანაგრძნობა ავლენს მაყურებლის ჭეშმარიტებას, რომელიც ჩართულია ბრძოლაში წინასწარ დამარცხებული ძალის მხარეს, იმიტომ რომ სწორედ ის ამტკიცებს რაღაც ახალს, ისტორიულად პროგრესულს ან, შესაძლოა, ზნეობრივად აღმატებულს რეალობაზე. და მაინც... გარდაუვალი შედეგი დგება, და ამ სუბიექტურობის ხმა ჩუმდება. ფარდა ეშვება. სიჩუმე დგება.
ტრაგედიის განცდისას ადამიანის ცნობიერება ერთდროულად ივსება გრძნობებით და ცარიელდება დანაკარგის გამო. რაღაც ძვირფასის დაკარგვით, ჩვენ ვკარგავთ ჩვენი თავის ნაწილს. ამ დროს სიტყვებს აზრი ეკარგება და სიჩუმე მეფობს, რადგან არც ერთ სიტყვას არ შეუძლია სიცარიელესა და გადავსებულობას შორის წინააღმდეგობის სიმბოლიზირება. ახლა სინამდვილეში ადამიანს ეს არც სჭირდება. კულტურული ადამიანები პატივს სცემენ სხვის მწუხარებას და არ არღვევენ ამ სიჩუმეს უადგილო ნუგეშით. უნდა გვესმოდეს, რომ ადამიანს არ შეუძლია იყოს ასეთ მდგომარეობაში მარადიულად, თუმცა, რა თქმა უნდა, ზოგიერთი დეპრესიული მდგომარეობა გრძელდება უფრო დიდხანს, ვიდრე ადამიანის სიცოცხლე. თუმცა ხელოვნებას შეუძლია დაეხმაროს ადამიანს გრძნობების გააზრებასა და სამყაროს ხელახლა აღქმაში, თუნდაც ამ პროცესს ტკივილი კვლავ თან ახლდეს .
ხელოვნებას არა მხოლოდ სევდის მოგვრა და მწუხარების გამოწვევა შეუძლია. სწორად აგებული ხელოვნების ნაწარმოების / ნიმუშის მეშვეობით ადამიანი იწყებს გონს მოსვლას და ხედავს, როგორ ივსება სამყარო ისევ ხმებით, ჰარმონიული მელოდიით. როცა წინ ნახტომის გაკეთება ხდება საჭირო , ტკივილი ისევ ბრუნდება და ისმის სულის ყოველ მოძრაობაში, რომელიც მიიწევს წინ, მაგრამ შებოჭილია მოგონებებით, გრძნობებით.
სწორედ აქ არის საჭირო სიტყვები და მხარდაჭერა. არა მაშინ, როცა ადამიანი ეცემა , არა მაშინ, როცა გმირი განიცდის კრახს, არამედ მაშინ, როცა აღმოჩნდება, რომ ისტორია არ დასრულებულა, რომ ბრძოლა უნდა გაგრძელდეს და უნდა ვცადოთ წამოდგომა. ფსიქოანალიზი გვეხმარება გავიგოთ, როგორ ფუნქციონირებს სუბიექტი, როგორ მუშაობს მისი სურვილი, როგორ უნდა მოვექცეთ ამ ტკივილს შემდგომში. ტკივილი არ ქრება, მაგრამ ის ხდება ასატანი და გასაგები. თვითონ ეს აფექტი შეიძლება გახდეს შემოქმედების წყარო ან სხვა ადამიანების მიღების საშუალება. მწუხარება იზოლაციაში აქცევს ადამიანს და ამავე დროს, ასე თუ ისე, ხდის მას უფრო ბრძენს, რადგან თითოეულ ჩვენგანს გამოუცდია რაღაც ძვირფასის დაკარგვა: ახლობელი ადამიანების, აზრების, იდეების და თვით იმედების, მომავლისაც კი. ჩვენ არა მხოლოდ განვიცდით მწუხარებას სიყმაჭვილის დასასრულის გაცნობიერებით, არამედ იმ წარმოდგენების დაკარგვითაც, თუ როგორი შეიძლებოდა ყოფილიყო ის.
ამის დასაძლევად არ არის საკმარისი ერთი ადამიანის ფანტაზია და აზრები. ხელოვნება, გამოსახულებებისა და ახალი სახეების შექმნით, გვეხმარება რაღაცის სამუდამოდ შენარჩუნებაში ადამიანების მეხსიერებასა და გრძნობებში. არ არის მნიშვნელოვანი, როგორი ადამიანი იყო ბეატრიჩე, მნიშვნელოვანია ის, რა სიყვარულს გრძნობდა დანტე და როგორ შეძლო მისი გადაცემა სხვა ადამიანებისთვის და ის, თუ როგორ დაეხმარა მთელ კაცობრიობას აღმატებულობისა და ტრაგიკულობის შეგრძნებაში. ტრაგიკული გრძნობა თავისი განვითარების პიკზე გარდაიქმნება ენერგიულ აღმასვლად, როგორც იტყოდა ჯორდანო ბრუნო, გმირულ ენთუზიაზმად, რომელიც ამტკიცებს ადამიანის ძალას გააგრძელოს ბრძოლა, იცის რა თავისი მოკვდავობისა და თავისი ცხოვრების უნიკალურობის შესახებ. ადამიანი, რომელმაც შეძლო და იგრძნო როგორც დაცემა, ასევე აღმასვლის ძალა, ხდება უნარიანი წარმოთქვას სიტყვები, რომლებიც უკვე წყვეტენ რაღაც განსაკუთრებულის აღნიშვნას მხოლოდ მისთვის და იწყებენ ჟღერას მთელი კაცობრიობის სახელით, რომელიც მიმართავს საკუთარ თავს სივრცისა და დროის მიღმა.
"მეფე ოიდიპოსი", “მეფე ლირი”, "ჰამლეტი" და სხვა დიდი ტრაგედიები გვიჩვენებენ ადამიანური არსებობის ამაღლებულ მომენტებს და გვახსენებენ, რომ ყოველი ბრძოლის წაგებაა შესაძლებელი. ეს შეხსენება ზოგჯერ აუცილებელია ადამიანური ცხოვრების ღირებულებისა და ისტორიულობის გასაცნობიერებლად, საქციელთა ისტორიული მნიშვნელობის შესახებ, იმის შესახებ, თუ როგორ იხსნის ინდივიდის ისტორია თავს კაცობრიობის ისტორიაში.
საბოლოოდ, ისტორიული მომავალი ეკუთვნის მათ, ვინც მზადაა სიცოცხლით გარისკოს, ვინც მზადაა მიიღოს დამარცხება და გადააქციოს ის გამარჯვებად.
სწორედ ამიტომ გვჭირდება ტრაგედიების განცდის უნარი, რომ გავიგოთ, რამდენად სერიოზულია ისტორია, რამდენად პასუხისმგებელია ადამიანი საკუთარი თავისა და სხვების წინაშე და რისთვისაამზად იმის გასაკეთებლად, რაც აუცილებელია. ადამიანს, რომელმაც შეძლო ტრაგედიის, მწუხარების ან კატასტროფის გადატანა, შეუძლია გმირობის ჩადენა, დიდი აღმოჩენების გაკეთება, შეუძია შექმნას ისტორია და დაამკვიდროს უმაღლესი ადამიანური იდეალები. ამავდროულად არასდროს ოვიწყებს ეს ყოველივე ფასად დაუჯდა. ამგვარად, ტრაგედია გარდაიქმნება საკუთარი თავუს აღქმის ჭეშმარიტ თავისუფლებად.
თეატრში სიარული ბერძნულ პოლისში სამოქალაქო ვალდებულება იყო. თავად თეატრი გამოდიოდა ინსტიტუციის როლში, რომელიც ზრდიდა მოქალაქეების გრძნობებს და აძლიერებდა მათ პოზიციას საზოგადოებრივი პროცესების მიმართ. პიესების შინაარსს ძალიან მკაცრად ეკიდებოდნენ. არც თუ უმიზეზოდ გამოდიოდა პლატონი "სახელმწიფოში" პიესების შინაარსის მკაცრი ცენზურის მომხრედ და წუხდა იმაზე, რომ არ ყოფილიყო “უხამსი” გრძნობების სიჭარბე. თუ გვერდზე გადავდებთ პლატონის ტოტალიტარულ მიდრეკილებებს, შეიძლება აღვნიშნოთ, რომ კოლექტიური გრძნობიერების აღზრდის ამოცანა დღეს არანაკლებ მწვავედ დგას, ვიდრე ადრე.
თანამედროვე ადამიანის პრობლემა, ჩემი აზრით, მდგომარეობს ტრაგიკულის გრძნობის განუვითარებლობაში. მას ანაცვლებს ან კატასტროფის განცდა, რომელიც თავისი ხმაურით ახშობს ნებისმიერ აზრს, ან აბსტრაქტული "შებრალებით", რომელიც უარყოფით მოვლენას აჩვენებს მხოლოდ მსხვერპლის სისუსტის თვალსაზრისით და დაჟინებული მოთხოვნით გამოხატო თანაგრძნობა, შეუერთდე მსხვერპლის პოზიციას. მიუხედავად ამისა, სწორედ ფსიქოანალიზს შეუძლია თავისი ეთიკით დააყენოს ყურადღების ფოკუსში სუბიექტურობა როგორც ასეთი, რომლისთვისაც გვიწევს მუდმივად საკუთარი თავით გარისკვა, ანდერძის შესრულებით: "არ უღალატო შენს სურვილს". ფსიქოანალიტიკოსის ეთიკური პოზიცია და სწორად აგებული მუშაობა საშუალებას იძლევა ტრავმა გადავაქციოთ ტრაგედიად, რათა ტრაგიკული კათარზისის მეშვეობით გავხსნათ სუბიექტში თავისუფლებისა და შემოქმედებითი ენერგიის სივრცე, მიმართული თვითგანსაზღვრისა და თვითშეცნობისკენ თანამედროვეობის ნებისმიერი კატასტროფის მიმართ.